DLACZEGO OCZY DZIECI WYMAGAJĄ SZCZEGÓLNEJ OCHRONY? CO KAŻDY RODZIC POWINIEN WIEDZIEĆ NA TEMAT OCHRONY OCZU DZIECKA PRZED SZKODLIWYM PROMIENIOWANIEM ULTRAFIOLETOWYM ORAZ ŚWIATŁEM NIEBIESKIM?
Naszą codzienność zdecydowanie zdominowały urządzenia cyfrowe, komputery, laptopy oraz smartfony i choć kiedyś używali ich głównie dorośli, obecnie nawet malutkie dzieci potrafią obsługiwać telefon. A to dlatego, że mają coraz większy dostęp do urządzeń dookoła siebie w niemalże każdej przestrzeni: w poczekalniach u lekarzy, w centrach handlowych, w samochodzie rodziców, w salonie, sypialni, a nawet podczas spożywania posiłków. Czy wobec tego generacja Z narażona jest na inne problemy wzrokowe niż ich dziadkowie, którzy nie korzystali z wirtualnego świata? Czy rozwój technologii elektronicznej niesie za sobą jedynie negatywne efekty? Według Ogólnopolskiego badania „Młodzi cyfrowi” przeprowadzonego w 2019 roku, co 10 uczeń korzysta z telefonu cały czas. Aż 1/3 nastolatków ocenia siebie, jako osobę uzależnioną od mediów społecznościowych. Co piąty uczeń przyznaje, że to, co publikuje w mediach społecznościowych jest niezgodne z prawdą. Co czwarta osoba postrzega siebie jako osobę uzależnioną od telefonu komórkowego. ¼ badanych rezygnuje ze snu na rzecz korzystania ze smartfona, jednocześnie czuje się przeładowana informacjami. Aż połowa przebadanej młodzieży czuje wewnętrzną potrzebę natychmiastowej reakcji na wiadomości w telefonie i sieci. Rok 2020, nie przyniósł poprawy w statystykach, a wręcz je pogorszył. W badaniach naukowych u starszych dzieci wykazano, że te które korzystały z urządzeń cyfrowych przed pójściem do szkoły, wypadały lepiej na testach gotowości szkolnej i rozwoju poznawczego. Aplikacje oraz filmy interaktywne pozwalają uczyć się małym dzieciom języka równie efektywnie, jak podczas realnych spotkań. Natomiast inne badania wykazały spadek jakości snu i problemy z zasypianiem u dzieci korzystających z tabletów czy smartfonów, czego powodem jest nie tylko pobudzenie grą bądź oglądaną bajką, ale właśnie światło niebieskie emitowane z ekranów o którym mam nadzieję, że wiecie już wiele. Wśród dzieci korzystanie z wirtualnego świata jest nieuniknione, ale jeśli zadbamy o ich zrównoważone korzystanie w odpowiednim wieku – nie mamy się o co martwić! Należy również szerzej patrzeć na temat dostępu dzieci i młodzieży do elektronicznych urządzeń – nie tylko w kwestii psychologicznej, rozwojowej oraz umysłowej, ale także wpływu i rozwoju układu wzrokowego, który przez pierwsze lata życia dziecka rozwija się bardzo intensywnie. Wpływ zdrowia dziecięcych oczu ma ogromny wpływ na rozwój ogólny dziecka. Niestety badania naukowe dowodzą, że ten dwuwymiarowy świat cyfrowy nie jest dobrym stymulatorem rozwoju widzenia u dzieci, zwłaszcza biorąc pod uwagę układ akomodacyjno-konwergencyjny oraz widzenie obuoczne. Na prawidłowy rozwój procesu widzenia dziecka oraz jego integrację z funkcjami motorycznymi działa w ogromnym stopniu realny świat – trójwymiarowy (przestrzenny).
Dlaczego dzieci do 2 roku życia nie powinny korzystać z ekranów emitujących szkodliwe światło niebieskofioletowe? Dlaczego szczególnie powinniśmy chronić je przed promieniowaniem ultrafioletowym?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ocenia, że nawet 80% całkowitej życiowej ekspozycji na światło UV jest osiągane przed 18. rokiem życia. Według WHO dzieci do 2 r.ż. w ogóle nie powinny patrzeć na ekrany urządzeń elektronicznych - może to zaburzyć rozwój wzroku, a niebieskie światło, jakie emitują te urządzenia, są szkodliwe dla rozwoju wzroku, mogą uszkodzić siatkówkę i mózgu małego dziecka. Dzieci przed ukończeniem 4 r.ż. nie powinny spędzać przed nimi więcej niż godzinę dziennie. W pierwszych dwóch latach życia dziecia rozwija się bardzo jego mózg, dlatego niezwykle istotne jest zwrócenie uwagi z jakimi bodźcami się spotyka w tym czasie – ponieważ to właśnie mózg odpowiedzialny jest za nasze widzenie. Badania wykazały, że wykorzystywanie tabletu czy smartfona w tym okresie u dziecka może niekorzystnie wpłynąć na rozwój mowy, umiejętności komunikacji oraz zaburzyć rozwój motoryki, w tym motoryki oczu. Do prawidłowego rozwoju widzenia u dzieci niezbędne jest wykształcenie koordynacji oko-ręka. Dzieci są najbardziej narażone na negatywny wpływ światła niebieskiego, ze względu na dużą przejrzystość ich soczewek ocznych, które nie potrafią w pełni filtrować światła. Dlatego dzieci do 18 miesiąca życia nie powinno mieć styczności z urządzeniami cyfrowymi. U dzieci poniżej 10 lat soczewka wewnątrzgałkowa przepuszcza około 75% światła UV, zaś u osób powyżej 25 lat jest to około 10%. Dzieci posiadają znacznie większe źrenice niż dorośli, a tkanki ich oczu są bardziej przezroczyste dla światła UV. Stąd tak bardzo istotne jest, aby dużą wagę przyłożyć do odpowiedniej ochrony wzroku właśnie tej grupy wiekowej i odpowiednią kontrolę czasu spędzanego przez dzieci w wirtualnym świecie. Dlatego zwracam się tutaj do Was Rodzice – przykładajcie dużą uwagę do jakości produktów ochrony oczu w postaci okularów przeciwsłonecznych. Zwracajcie uwagę na certyfikowane produkty medyczne z odpowiednimi filtrami UV400. Niestety w wielu sieciowych sklepach kolorowe, ciekawe okularki przeciwsłoneczne posiadają jedynie naklejkę o dostępnych filtrach, a w rzeczywistości takich filtrów nie posiadają. W związku z czym stanowią większe zagrożenie dla malutkich oczu, których soczewka oka pochłania przy założonych ciemnych okularach bez filtrów jeszcze więcej szkodliwego promieniowania. Dlatego od bezwartościowych okularów przeciwsłonecznych lepsza okaże się czapka z daszkiem lub ochrona parasolkowa w wózku dziecięcym, niż okulary ze sklepu odzieżowego w kształcie kwiatuszków. Pamiętajcie, że w każdym Salonie Optycznym znajdziecie odpowiednio dostosowane do potrzeb i cech Waszego malucha, bezpieczne produkty medyczne w postaci okularów przeciwsłonecznych (zobacz: okulary dziecięce przeciwsłoneczne). Znacie Nas! Mamy też coś dla miłośników mody i okularów fashion – marka Chloe oferuje przepiekną, modową kolekcję dziecięcych, bezpiecznych okularów przeciwsłonecznych (zobacz: okulary przeciwsłoneczne Chloe). A jeśli Twój maluch potrzebuje okularów korekcyjnych, w Naszych Salonach znajdziecie również okulary dziecięce z nakładką przeciwsłoneczną na magnes z pełną ochroną przed UV – rozwiązanie 2w1 (zobacz: okulary z nakładkami). Włoska marka RayBan również posiada w swojej ofercie niesztampowe i bezpieczne okulary przeciwsłoneczne dla dzieci w różnych kształtach i kolorach (zobacz: okulary dziecięce RayBan). Należy jednak pamiętać, że całkowita eliminacja światła UV może powodować zwiększone postępowanie krótkowzroczności. Zatem ochrona powinna być na tyle skuteczna, by uniemożliwić powstawanie patologii, a z drugiej – nie zaburzać naturalnych mechanizmów biologicznych. Świetnym rozwiązaniem jest zachowanie balansu poprzez odpowiednią ochronę w postaci okularów i dużo ruchu i zabaw na świeżym powietrzu!
Jakie są symptomy cyfrowego zmęczenia wzrokowego u dzieci?
Nieprawidłowo użytkowane technologie cyfrowe mogą mieć negatywny wpływ na rozwijający się układ wzrokowy dziecka oraz na występowanie cyfrowego zmęczenia wzroku (z ang. Digital Eye Strain) – czyli zmęczenia, będącego szeregiem problemów wzrokowych związanych z korzystaniem z komputera. Badania dowiodły, że dzieci są jeszcze bardziej podatne, niż dorośli na podobnie występujące u tych dwóch grup wiekowych dolegliwości wzrokowo-oczne. Pomyślicie sobie zapewne, w takim razie dlaczego dzieci zazwyczaj nie skarżą się na jakikolwiek dyskomfort nawet po dłuższym czasie użytkowania telefonu? Po pierwsze, dolegliwości występują wówczas, gdy praca jaką muszą wykonać oczy podczas patrzenia bądź wykonywania jakiejś czynności w bliży wzrokowej przewyższa możliwości układu wzrokowego. Po drugie, dzieci bardzo szybko potrafią zaadoptować się do niekomfortowych warunków, nie zwracając uwagi na dolegliwości wzrokowe, których tak naprawdę nie są w ogóle świadome, zwłaszcza jeśli bajka czy gra wzbudzają u nich duże zainteresowanie. Wśród dolegliwości wynikających z korzystania z urządzeń cyfrowych oraz nieprawidłowej ergonomii pracy, które występują niezależnie od wieku, możemy wyróżnić:
- uczucie napięcia w oczach;
- bóle oczu;
- bóle głowy;
- podwójne widzenie;
- zamazane widzenie do dali i/lub bliży;
- pieczenie oczu;
- suchość;
- podrażnienie;
- zaczerwienienie;
- zmęczenie oczu.
Większość z powyższych dolegliwości z wyjątkiem zamazanego widzenia do dali ustępuje po pewnym czasie od końca użytkowania komputera czy telefonu. Badania wśród nastolatków wykazały, że najczęściej zgłaszaną przez nich dolegliwością jest uczucie napięcia w oczach i ogólne zmęczenie, a najrzadszą suchość oczu. Dzieci w wieku nastoletnim są w stanie prawidłowo nazwać i ocenić zamazane widzenie, niestety mają trudność w prawidłowej ocenie objawów suchego oka. Głównym problemem, który dostrzegany jest przez rodziców u swoich pociech korzystających z urządzeń elektronicznych – jest zmiana w ich zachowaniu, tj.: nadaktywność, pobudzenie, rozdrażnienie oraz problemy z zasypianiem. Nadmierne i nieprawidłowe użytkowanie nowych technologii przez dzieci i młodzież zwiększa częstotliwość występowania astenopii, wpływając na poziom uwagi oraz wyniki w nauce. Wirtualny świat zaburza znacznie rozwój świadomości przestrzennej, która rozwija się intensywnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Wielu specjalistów ochrony wzroku popiera badaniami naukowymi tezę, iż czas spędzony z urządzeniami cyfrowymi wpływa na przebieg rozwoju u dzieci i młodzieży, predysponując do pojawienia się krótkowzroczności lub jej pogłębienia. Epidemia krótkowzroczności stała się poważnym problemem na całym świecie. Aby chronić dzieci przed pojawieniem się krótkowzroczności, nie tylko powinniśmy dbać o przerwy wzrokowe podczas korzystania z urządzeń i wykonywania różnych zadań w odległościach bliskich, ale zapewniać dzieciom bardzo dużo ruchu na zewnątrz – w naturalnym oświetleniu i na świeżym powietrzu. Suchość oczu występująca u dzieci podczas nieumiarkowanego korzystania z elektroniki jest przede wszystkim wynikiem faktu, iż dzieci zdecydowanie rzadziej wtedy mrugają, a co za tym idzie warstwa łez nadmierne odparowuje z powierzchni ich oczu. Badania dowiodły, że dzieci, które nadmiernie korzystają z nowoczesnych technologii są bardziej narażone na wystąpienie objawów suchego oka. Występowanie tego objawu ogranicza aktywność dziecka na świeżym powietrzu. Tak jak już wspominałam, dzieci mają problem z określeniem dolegliwości związanych z powierzchnią oka – częściej to rodzice zauważają, że dziecko nadmiernie i nienaturalnie mruga, pociera oczy lub ma je zaczerwienione. To co rodzica powinno zaniepokoić w zachowaniu maluszka to brak nawiązywania kontaktu wzrokowego z opiekunami w trzecim miesiącu życia, brak reakcji na nich uśmiechem, zez, dziwny kształt źrenic (np. różny w obojgu oczach lub stale powiększony). Zaniepokoć powinno również przybliżanie przedmiotów przez maluszka tylko do jednego oka. Niestety przez przejściowy charakter dolegliwości, rodzice łączą je z długim czasem spędzanym przed ekranem i często nie zgłaszają tych dolegliwości podczas wizyty okulistycznej/optometrycznej bądź w ogóle do specjalisty nie trafiają.
Jak redukować ryzyko cyfrowego zmęczenia wzrokowego u dzieci?
To o czym powinniśmy pamiętać najbardziej – to regularne badania Twojego malucha. Pierwsze takie badanie powinno odbyć się w okresie 4-6 miesiąca życia dziecka, następne rok później bądź wcześniej według odpowiednich zaleceń specjalisty. Im wcześniej zostanie zdiagnozowany problem i wdrożone odpowiednie leczenie (okulary, ćwiczenia) lub profilaktyka - tym lepsze są rokowania i możliwość zapobiegania wielu konsekwencjom wad wzroku np. wystąpienia zeza czy niedowidzenia. Niestety małe dzieci naśladują swoich rodziców, którzy spędzają wiele czasu przy urządzeniach elektronicznych i poprzez taką obserwację, bardzo szybko stają się częścią wirtualnej rzeczywistości. Wprowadzenie ograniczeń korzystania z urządzeń u dzieci zmniejsza ich problemy związane z skupieniem uwagi, polepsza jakość snu oraz diety, redukując ryzyko otyłości poprzez zwiększenie aktywności fizycznej. Należy od samego początku ustalić u dzieci jasne i odpowiednie zasady korzystania z urządzeń cyfrowych. Dzieci mają bardzo małe poczucie czasu, który mija im podczas oglądania ulubionych bajek. Dzienny limit korzystania z tabletu czy smartfonu jest bardzo ważny, ale jeszcze ważniejsze jest dostosowanie rodzaju urządzenia oraz odpowiednie dopasowanie przekazywanych dziecku treści do jego wieku oraz rozwoju poznawczego. Bardzo ważnym aspektem jest zapewnienie dzieciom regularnych i właściwym przerw od korzystania z urządzeń cyfrowych oraz dbanie o regularne i prawidłowe mruganie. Należy zwrócić uwagę na odległość, w jakiej dziecko trzyma urządzenie – im dalej tym lepiej dla ich oczu oraz o prawidłowe oświetlenie ekranu i otoczenia. Dzieci niestety często skracają ten dystans i odległość, ze względu na to, że bardzo często korzystają z urządzeń swoich rodziców, które nie są pod względem higieny wzrokowej i ergonomii użytkowania dostosowane do ich postawy. Dlatego ze wszystkich urządzeń „najlepszym” wyborem jest telewizor. W przypadku zauważenie, że dziecko podchodzi bliżej należy sprawdzić wzrok dziecka u optometrysty lub okulisty. Ograniczać czas dziecka podczas korzystania z urządzeń cyfrowych możemy w sposób angażowania go we wspólną rozrywkę na świeżym powietrzu bądź prace domowe połączone z zabawą. Nie tylko wpłynie to na ograniczenie szkodliwej ekspozycji, ale i dobrą relację i rozwój poznawczy dziecka. Maluszki do 2 r.ż nie powinny mieć w ogóle dostępu do urządzeń elektronicznych. Dzieci w wieku przedszkolnym według WHO maksymalnie do 1 godziny dziennie z przerwą w trakcie użytkowania, kierując się zasadą „im mniej tym lepiej”. Jeśli chodzi o dzieci w wieku szkolnym sugerowano o maksymalnym czasie dwóch godzin dziennie, niestety w obecnych realiach zajęć szkolnych prowadzonych w formie online jest to niemożliwe – Światowa Organizacja Zdrowia zwraca więc uwagę na konieczność dużej kontroli czasu przez rodziców. Należy zadbać o regularną i częstą aktywność fizyczną dzieci – minimum dwie godziny aktywności i ruchu na świeżym powietrzu. Ciało dziecka potrzebuje ekspozycji na słońce, aby produkować witaminę D, która odgrywa ważną rolę w rozwoju kości. Należy zapewnić dziecku prawidłową dietę. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia przez pierwszych 6 miesięcy życia niemowlęta powinny być karmione wyłącznie mlekiem matki. Potem należy stopniowo rozszerzać dietę dziecka. Powinno się dobierać produkty tak, aby w składzie znalazły się: wielonasycone kwasy tłuszczowe, które korzystnie wpływają na rozwój ośrodkowego układu nerwowego (kwas alfa-linolenowy), oraz na ostrość widzenia u dziecka (kwas dokozaheksaenowy, DHA). Korzystanie z nowoczesnych technologii należy u dzieci i młodzieży rozsądnie ograniczać, tak aby korzystanie z nich odbywało się w sposób zrównoważony w połączeniu z różnymi aktywnościami motorycznymi w przestrzeni realnej – trójwymiarowej. Jednym z najlepszych sposobów na zatrzymanie lub spowolnienie procesu powstawania chorób oczu jest noszenie przejrzystych lub barwionych soczewek, które blokują zarówno szkodliwe promienie UV jak również wysokoenergetyczne światło widzialne (zobacz: soczewki okularowe). Okulary dziecięce powinny zapewniać najlepszą ochronę przed światem ultrafioletowym i sztucznym niebieskim.
Aleksandra Sawczuk
Optometrysta NO21213