Optyk WarszawaOkulista Warszawa – Salon ul. Chmielna 4 - Salon ul. Kondratowicza 45
ZAĆMA
ZAĆMA

 


ZAĆMA – JAKIE SĄ JEJ PRZYCZYNY? JAK SIĘ OBJAWIA? JAKIE SĄ SPOSOBY LECZENIA ZAĆMY? DLACZEGO REGULARNE BADANIA WZROKU SĄ TAK WAŻNE? 


 

Zaćma to choroba, która wcześniej czy później dotyka niestety większość ludzi. Według WHO – zaćma jest główną przyczyną pogarszania się ostrości wzroku i ślepoty u ludzi na całym świecie. W początkowym stadium, zaćma może pozostać niezauważona, gdyż zmętnieniu soczewki nie towarzyszą żadne dodatkowe objawy takie jak ból czy przekrwienie oczu. Najczęściej pacjenci zgłaszają się w momencie kiedy zaczyna im dokuczać znaczne pogorszenie ostrości widzenia. Pierwsze objawy zaćmy pacjenci mylą z typowym zmęczeniem oczu, dlatego tak ważne są regularne badania wzroku szczególnie jeśli znajdujemy się w grupie ryzyka wystąpienia zaćmy. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazano, że prawie u 40% mężczyzn i u około 45% kobiet po 74. roku życia stwierdzano zaćmę pogarszającą ostrość wzroku. Zaćma jest przyczyną 51% przypadków ślepoty na świecie i pozostaje główną przyczyną ślepoty wśród 250 milionów osób, przy czym liczba ta ciągle się zwiększa. Jest to najczęściej występująca choroba oczu i stanowi część normalnego procesu starzenia się oka i organizmu człowieka. Bardzo wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby jest po 50. roku życia.  Zaćma zaczyna się powoli, mając niewielki wpływ na nasz wzrok. Pierwsze oznaki zaćmy mogą pojawić się, gdy zauważymy lekkie rozmycie w ostrości widzenia. Może to wyglądać jak patrzenie przez mętny kawałek szkła lub zaparowane okienko. Operacje usunięcia zaćmy są najczęściej przeprowadzanym okulistycznym zabiegiem chirurgicznym. W Polsce wykonuje się rocznie około 3 tys. takich operacji w przeliczeniu na milion mieszkańców, natomiast w wysoko rozwiniętych krajach Unii Europejskiej i Ameryki Północnej ponad 6 tys.  Zaćma, czyli zmętnienie soczewki wewnątrzgałkowe to przede wszystkim nieprzejrzysta soczewka wewnątrzgałkowa, która uniemożliwia dostęp światła do wnętrza oka. Niewyraźne, zamglone widzenie - z czasem uniemożliwia codzienne, samodzielne funkcjonowanie. Usunięcie zmętniałej soczewki wewnątrzgałkowej i wymienienie jej na sztuczną, przejrzystą to jedyna forma leczenia zaćmy. Warto być świadomym, że nie ma okularów np. mocniejszych okularów plusowych, w których będziemy widzieć lepiej gdy mamy zaćmę. Najlepszym sposobem  leczenia są regularne badania wzroku zanim wystąpią najbardziej zauważalne przez pacjenta konsekwencje wzrokowe. Zaćma jest narastającym problemem zdrowotnym na całym świecie i główną przyczyną ślepoty oraz upośledzenia widzenia.

 

 

 

 

JAK WYGLĄDA SOCZEWKA WEWNĄTRZ NASZEGO OKA? 

Soczewka naszego oka to przezroczysta, dwuwypukła struktura wewnątrzgałkowa mająca aktywny wpływ na funkcje akomodacji i refrakcji. Ludzka soczewka składa się w 66% z wody i w 33% z białka. Białka rozpuszczalne w wodzie stanowią 80% soczewki u młodych osób  - zawartość białek nierozpuszczalnych w  wodzie wzrasta z  wiekiem oraz stopniem zmętnienia soczewki, stanowią one 90% zaćmy brunatnej. Z wiekiem następuje naturalny proces zmniejszania się ilości białek w soczewce, zmniejsza się także ich zdolność rozpuszczania w wodzie, co jest szczególnie zauważalne w zmętniałej soczewce. Prawidłowa soczewka jest przezierna, zdolna do utrzymania przejrzystości, załamywania światła i akomodacji. Soczewka nie ma naczyń krwionośnych ani nerwów i jest całkowicie zależna od cieczy wodnistej, która wypełnia komorę oka. Soczewka anatomicznie składa się z torebki, nabłonka soczewki, kory oraz jądra. Torebka jest elastyczną, przezroczystą błoną w całości pokrywającą soczewkę. Umiejscowiona jest bezpośrednio za tęczówką, czyli barwną częścią naszego oka. 



Soczewka zawieszona jest na obwódce rzęskowej Zinna, której cieniutkie więzadełka odpowiadają za jej stabilne położenie za źrenicą. Po urodzeniu u noworodka soczewka jest prawie kulista, z wiekiem jej powierzchnia tylna staje się bardziej wypukła. Soczewka rośnie w ciągu życia -  po urodzeniu ma około 90 mg i średnicę 6 mm, a u dorosłej osoby ok. 255 mg i średnicę 9 mm. Wraz z wiekiem grubość kory soczewki również wzrasta. Moc optyczna soczewki wynosi ok. 15–20 dioptrii. Funkcje soczewki to przede wszystkim utrzymywanie własnej przejrzystości, załamywanie światła oraz zapewnienie akomodacji wspólnie z obwódką rzęskową i ciałem rzęskowym. Bezpośrednio pod przednią torebką soczewki znajduje się pojedyncza warstwa komórek nabłonka. Komórki te są metabolicznie aktywne i wykonują wszystkie normalne czynności, włączając w to biosyntezę DNA, RNA, białek i lipidów. Produkują także trójfosforan adenozyny, by zaspokoić potrzeby energetyczne soczewki. Śródbłonek położony jest bezpośrednio pod torebką. Jest to pojedyncza warstwa zdolnych do wzrostu komórek, które migrują w stronę równika soczewki. Komórki te, wydłużając się, tworzą nowe włókna soczewki i w ten sposób przez całe życie budują jej istotę właściwą. Soczewkę można podzielić na strefy warstwowe, tworzone przez włókna odkładane w różnym okresie czasu. Przypomnij sobie, jak wygląda przekrój pnia drzewa: słoje wewnętrzne odpowiadają pierwotnemu wzrostowi. Soczewka jest zbudowana podobnie. Soczewka oka skupia światło wpadające do naszego oka przez źrenicę i zapewnia ostry obraz na siatkówce. Jest elastyczna i może zmieniać kształt za pomocą mięśnia rzęskowego, aby skupiać wzrok na bliskich i oddalonych przedmiotach. Oznacza to, że gdy patrzymy na coś co znajduje się blisko - soczewka zakrzywia się, aby zapewnić ostrość widzenia. Gdy przenosimy wzrok na oddalony przedmiot, soczewka spłaszcza się i również widzimy ostro coś co znajduje się w odległości dalekiej. Jest to akomodacja, czyli proces, dzięki któremu oko jest zdolne do ostrego widzenia przedmiotów z różnych odległości. Soczewka odwraca widziany przez nas obraz i generuje go na siatkówce. Dopiero mózg na późniejszym etapie „odwraca” obraz ponownie. 

 

 

JAKIE SĄ PRZYCZYNY ZAĆMY? KTO JEST W GRUPIE RYZYKA? 

Zaćma może być wrodzona, metaboliczna, związana z  wiekiem lub pourazowa. W różnych populacjach i obszarach geograficznych stwierdzono czynniki w rozmaitym stopniu korelujące z rozwojem zaćmy. Najczęstszą postacią jest zaćma starcza – i to właśnie wiek jest stałym, potwierdzającym się we wszystkich badaniach czynnikiem ryzyka. Zaćma starcza występuje częściej niż zaćma o podłożu metabolicznym, urazowym bądź wrodzonym. Zaćma postępuje wraz z wiekiem – jest to naturalny proces fizjologiczny mętnienia soczewki wewnątrzgałkowej naszego oka. Naturalna soczewka oka, nazywana soczewką krystaliczną, składa się głównie z wody i białka. Ogólnie najczęstszą przyczyną zmętnienia soczewki jest starzenie się organizmu i towarzyszące temu zaburzenia metaboliczne. Naturalna soczewka niestety wraz z wiekiem i ze zmianą strukturalną białka zawartego w soczewce staje się coraz bardziej mętna - stopniowo ujawniając główne objawy zaćmy. Zgodnie z  danymi opublikowanymi w  2010 r. przez National Institute of Health (NIH), ryzyko rozwoju zaćmy w Stanach Zjednoczonych wzrasta z każdą dekadą życia, począwszy od ok. 40. roku życia. Badanie Beaver Dam Eye Study przeprowadzone pod koniec lat 80. XX w. wykazało, że 38,8% mężczyzn i 45,9% kobiet w wieku powyżej 74 lat miało zaćmę znacząco obniżającą ostrość wzroku. Kontynuacja badania Beaver Dam Eye Study z początku lat 90. XX w. wykazała, że u 13,1% badanych występowała zaćma jądrowa, zaćmę korową stwierdzono u 8,0% pacjentów, a  zaćmę podtorebkową tylną u  3,4% badanej grupy. Częstość występowania wszystkich typów zmętnień soczewki wzrastała wraz z wiekiem. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia zaćmy jądrowej i podtorebkowej tylnej. Między innymi w badaniach Beaver Dam Eye Study i Blue Mountains Eye Study stwierdzono, że u uczestników badań, którzy palili, ryzyko rozwoju zaćmy było wyższe i uzależnione od liczby wypalanych papierosów. Niektóre uszkodzenia soczewki związane z paleniem mogą być odwracalne po zaprzestaniu palenia. Cukrzyca, choroby przewlekłe, praca w szkodliwych warunkach i ekspozycja na światło ultrafioletowe są stwierdzonymi czynnikami ryzyka rozwoju zaćmy. Dodatkowe badania wykazały, że czynnikami ryzyka rozwoju zaćmy są nadciśnienie tętnicze, kontakt oczu z chemikaliami, długotrwałe stosowanie kortykosteroidów (ogólnie, wziewnie i miejscowo), urazy i stany zapalne oka, w tym wcześniejsze operacje oczu, predyspozycje genetyczne i wysoka krótkowzroczność.  




JAKIE SĄ OBJAWY ZAĆMY? 

Zaćma powoduje stopniowe pogarszanie się ostrości wzroku, aż do prawie całkowitej utraty widzenia. Świadomość występujących najczęściej objawów zaćmy jest niezbędna i kluczowa, aby wykryć schorzenie we wczesnym stadium. We wczesnym stadium zaćmy, dotychczas przejrzysta soczewka oka staje się mętna, powodując lekkie rozmycie widzenia. Im bardziej postępuje schorzenie, tym gorsza staje się jakość i ostrość obserwowanego obrazu. Nieleczona, może niestety prowadzić do ślepoty. Objawy, mogące wskazywać na występowanie zaćmy są następujące: 

  • stopniowe pogorszenie ostrości wzroku;
  • mętne lub zamglone widzenie;
  • wyblakłe postrzeganie kolorów i kontrastu;
  • zniekształcone lub podwójne widzenie przedmiotów;
  • problemy z oceną odległości i poruszaniem się;
  • przeszkadzające jasne światło;
  • zwiększona czułość na jasne światło;
  • zaburzenia widzenia kolorów;
  • trudności z dobraniem odpowiednich okularów;
  • częste zmiany w przepisywanych okularach. 

Zdolność poczucia (percepcji) światła zostaje zachowana nawet w przypadku zaćmy w pełni dojrzałej – więc jeśli u pacjenta stwierdzono brak poczucia światła, to oprócz zaćmy, najprawdopodobniej ma również inną chorobę oka np. odwarstwienie siatkówki czy zanik nerwu wzrokowego. Przy delikatnych zmętnieniach na obwodzie soczewki pacjent może przez długi czas nie odczuwać żadnych zaburzeń wzroku. Gdy zmiany wystąpią w osi soczewki, wzrok wydaje się być lepszy przy gorszym oświetleniu, natomiast wzrok pogarsza się przy dużym natężeniu oświetlenia. W początkowym stadium zaćmy jądrowej wartość wady wzroku może zmieniać się w kierunku krótkowzroczności. Wówczas osoba dotąd bez wady wzroku zauważa pogorszenie wzroku patrząc daleko, ale potrafi czytać bez dotychczasowych okularów do bliży. Natomiast pacjent z nadwzrocznością stwierdza, że widzi lepiej z daleka bez okularów, a do czytania wystarczają mu okulary, których dotąd używał do dali. Pacjenci często określają ten fakt jako poprawa wzroku po 40 roku życia. Oczywiście ta poprawa jest tylko pozorna, gdyż w miarę postępowania zaćmy ostrość wzroku pogarsza się zarówno do dali, jak i do bliży, a korekcja okularowa przestaje być skuteczna. 




JAKIE SĄ TYPY ZAĆMY? 

Najczęściej stosowane klasyfikacje typów zaćmy uwzględniają przede wszystkim okres jej występowania, przyczynę oraz lokalizację. Uwzględniając okres wystąpienia zaćmy wyróżnia się : 

  • zaćmę wrodzoną;
  • zaćmę dziecięcą;
  • zaćmę młodzieńczą; 
  • zaćmę przedstarczą;
  • zaćmę starczą. 

Podział typów zaćmy ze względu na przyczynę, wyróżnia: 

  • zaćmę wrodzoną;
  • zaćmę starczą;
  • metaboliczną;
  • zaćmę toksyczną
  • zaćmę wikłająca oraz urazową.

Uwzględniając podział zaćmy ze względu na lokalizację zmętnienia możemy podzielić na: 

  • w zaćmie wrodzonej: torebkowa przednia i tylna, biegunowa przednia i tylna, jądrowa, warstwowa (najczęstsza), całkowita, błoniasta;
  • w zaćmie starczej: podtorebkowa przednia i tylna, jądrowa, korowa, choinkowa, mieszana. 

W zaćmie podtorebkowej tylnej upośledzenie widzenia dotyczy tylnej torebki soczewki i jest większe w jasnym oświetleniu i przy patrzeniu z bliska (np. przy czytaniu) niż przy patrzeniu w dal. Zaćma jądrowa umiejscowiona jest w środkowej części soczewki, w związku z czym pacjent widzi się źle w jasnym oświetleniu i przy dużym nasłonecznieniu. Jednocześnie następuje poprawa widzenia z bliska, ponieważ zaćmie jądrowej towarzyszy zmiana wady wzroku w kierunku krótkowzroczności. W zaćmie korowej zmętnienia są początkowo zlokalizowane na obwodzie soczewki, co powoduje złe widzenie o zmroku i w ciemnych pomieszczeniach. Zaćma nabyta powstaje najczęściej w wyniku starzenia się organizmu, a więc także oka. Mówimy wówczas o zaćmie starczej, choć jej początki ujawniają się niekiedy już około 50. roku życia. Badania biochemiczne wykazały, że w miarę starzenia zmniejsza się w soczewce zawartość wody, co łączy się ze stwardnieniem włókien, zwłaszcza jądra. Występują też zmiany w białkach soczewki – zaburzenie syntezy i ich rozpad. Z wiekiem wzrasta zawartość soli mineralnych, przede wszystkim wapnia i fosforu, ponadto wzrasta znacznie poziom cholesterolu. Metabolizm, czyli przemiana materii soczewki, ulega wyraźnemu spowolnieniu. Jednak zaburzenia w metabolizmie soczewki prowadzące do jej zmętnienia mogą być wywołane także innymi czynnikami, które pojawiają się w przebiegu chorób ogólnych lub innych chorób oka. Stąd określenia takie jak np. zaćma cukrzycowa, zaćma posteroidowa, zaćma urazowa, zaćma wikłająca czy przewlekłe zapalenie błony naczyniowej gałki ocznej. Zaćma wrodzona odpowiada za 5–20% przypadków ślepoty u dzieci na całym świecie. Szacuje się, że zaćma wrodzona w Europie występuje z częstotliwością 3 przypadki na 10 tys., przy czym w około 70%  przypadków występuje obustronnie – czyli dotyczy zarówno oka prawego, jak i lewego.  Zaćma wrodzona u dzieci zazwyczaj występuje na skutek czynnika zaburzającego rozwój gałki ocznej, który może być  czynnikiem toksycznym lub bakteryjnym. Miejsce zmętnienia w soczewce i jego intensywność mogą być różne. Stąd określenia : zaćma jądrowa, około jądrowa, biegunowa, całkowita.  Głównym objawem klinicznym całkowitej zaćmy wrodzonej jest biała źrenica. Należy jednak pamiętać, że całkowite zmętnienie soczewki może występować również jako zaćma towarzysząca innym, poważnym chorobom oczu u niemowląt (np. siatkówczak, retinopatia wcześniacza). U niewidzących niemowląt obserwuje się często tzw. objaw palcowo-oczny – niemowlę uciska palcami własne gałki oczne, przez co mechaniczne pobudza siatkówkę, a to daje wrażenie błysków.  Leczenie zaćmy wrodzonej jest wyłącznie operacyjne. Całkowita zaćma obojga o oczu wymaga wykonania operacji jak najwcześniej, najlepiej jeszcze w okresie noworodkowym (tj. do czwartego tygodnia życia). Usunięcie naturalnej soczewki wywołuje stan bezsoczewkowości (tzw. afakia), który wymaga korekcji optycznej. Można tego dokonać przez zastosowanie okularów, soczewek kontaktowych lub wszczepienia sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych. Operacje zaćmy wrodzonej powinny być wykonane w wyspecjalizowanych ośrodkach okulistyki dziecięcej. W przypadkach zaćm częściowych, przy których wgląd na dno oka jest relatywnie dobry, zabieg usunięcia zaćmy nie jest pilny. Jednak również wtedy dziecko powinno pozostawać pod nadzorem doświadczonego okulisty, który w razie progresji zaćmy podejmie odpowiednią decyzję o potrzebie zabiegu. Usunięcie zmętniałej soczewki u dziecka – lentektomię – należy przeprowadzić w 2-3 miesiącu życia. Po usunięciu dziecko jest bardzo nadwzroczne. Likwidacja stanu nadwzroczności może odbywać się okularami korekcyjnymi, soczewkami kontaktowymi, lub  poprzez wszczepienie nowej soczewki wewnątrzgałkowej - najbardziej dyskusyjne rozwiązanie, ponieważ nie wiadomo jak będzie przebiegał wzrost oka i rozwój mocy u dziecka. Zabiegu nie powinno się odkładać, ponieważ taki stan wpływa na rozwój dużego niedowidzenia, czyli słabej ostrości wzroku mimo najlepszej zastosowanej korekcji. 





JAKIE SĄ SPOSOBY LECZENIA ZAĆMY ? 

Zaćma to choroba odwracalna, a leczenie operacyjne jest jedyną skuteczną metodą terapii. Zabieg usunięcia zaćmy jest całkowicie bezbolesny i trwa około 15-20 minut. Skuteczność stosowania różnych rodzajów kropli, których zadaniem jest spowolnienie mętnienia soczewki - nie została dobrze udokumentowana w żadnych badaniach naukowych.  Obecność zaćmy nie zawsze jest wskazaniem do jej operacyjnego leczenia. Kryterium kwalifikacyjnym jest ocena morfologiczna soczewki w badaniu biomikroskopowym i oftalmoskopowym po rozszerzeniu źrenicy i stwierdzenie obecności zmętnień w osi widzenia. W dzisiejszych czasach stosuje się  fakoemulsyfikację - metodę, która polega na rozbiciu ultradźwiękami jądra zmętniałej soczewki i jego wyjęciu. Im starszy pacjent tym twardsze jądro soczewki, a co za tym idzie trzeba użyć większej częstotliwości ultradźwięków, co może spowodować uszkodzenie śródbłonka rogówki. Podczas zabiegu operacyjnego zaćmy otwierana jest torebka przednia i usuwana kora wraz z jądrem soczewki. Po usunięciu jądra usuwa się pozostałą część budowy soczewki – jej korę. Aby przez tak małe nacięcie można było wprowadzić sztuczną soczewkę musi być ona zwinięta i ulec rozwinięciu dopiero w oku – jest to możliwe dzięki temu, że jest wykonana z materiału z pamięcią kształtu - uzyskuje pożądany kształt w czasie wprowadzania do oka. Wprowadzane są również substancje o dużej lepkości (wiskoelastyny), wspierające inne struktury oka. W trakcie operacji jest ryzyko wystąpienia pewnych powikłań np. zmętnienie rogówki poprzez uszkodzenie jej śródbłonka.  Jedna trzecia tylnej części torebki pozostaje nienaruszona dla podtrzymania soczewki sztucznej, którą wszczepia się w trakcie zabiegu w miejsce zmętniałej soczewki. Niekiedy pozostawiona torebka ulega przymgleniu - błędnie nazywanym zaćmą wtórną, bardziej poprawnie: zmętnieniem torebki tylnej soczewki.  Powoduje to ponowne pogorszenie wzroku pacjenta. Sytuacji tej jest łatwo zaradzić poprzez laserowe wytworzenie otworu w centrum błony ułatwiającego dostęp światła i poprawiającego widzenie. Podczas decyzji o operacji zaćmy powinno się zwracać również uwagę na występowanie AMD ponieważ zabieg  usunięcia zaćmy może przyspieszyć rozwój choroby zwyrodnienia plamki żółtej. Badanie wzroku pod kątem nowych okularów pacjentowi po zabiegu zaćmy można wykonywać już po miesiącu od zabiegu. Po operacji usunięcia zmętniałej soczewki bardzo istotne i niezbędne są kontrole okulistyczne dzień oraz tydzień po wykonanym zabiegu. Lekarz okulista przepisuje również odpowiednie krople. W pierwszych tygodniach po zabiegu należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego. Po miesiącu pacjent może funkcjonować już normalnie, ponieważ rogówka w tym czasie ulega pełnej regeneracji. Zabieg usunięcia zaćmy niesie ze sobą wiele korzyści. Jest zabiegiem koniecznym, aby widzieć ostro i wyraziście oraz postrzegać kolory jako jasne i intensywne w sytuacji, gdy soczewka w naszym oku uległa zmętnieniu. 

 

 

Aleksandra Sawczuk

Optometrysta

NO21213

 

Projekt i wykonanie: Gabiec.pl
do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium